نگاهی به زندگی ابوالحسن صبا پدر موسیقی و یگانه استاد ویولن ایران

کیست پدر موسیقی ایران؟

من عاشق ابوالحسن خان صبای یکی از بزرگان موسیقی ایران هستم. او یکی از افراد مهم و تأثیرگذار در توسعه و پیشرفت موسیقی ملی در قرن حالی است و بسیاری از استادان معاصر ما مستقیم یا غیرمستقیم دانش آموزان این نابغه موسیقی هستند. برخی از موسیقی‌دان‌ها او را پدر موسیقی می‌نامند.

استاد صبا با روش‌هایی که در نواختن سازهای ایرانی به کار گرفت، نوازندگان نسل‌های آینده را بسیار تحت تأثیر قرار داد.

زندگینامه ابوالحسن صبا

ابوالحسن صبا در سال 1281 ش در تهران متولد شد. او از خاندان فتحعلی خان صبای کاشانی، ملک الشعرای دوران فتحعلی شاه قاجار بود. پدر ابوالحسن که با نام کمال‌السلطنه شناخته می‌شد، یک پزشک هنرمند و علاقمند به هنر بود و خانه اش به عنوان مرکز ملاقات اهل هنر و موسیقی شناخته می‌شد.

کودکی

ابوالحسن صبا از کودکی آموختن موسیقی را از پدر و دیگر استادان این هنر آغاز کرد و تمام معارف خود را در این حوزه به کمال رساند. استاد صبا فقط در نواختن سازها متمایز نبود، بلکه علاوه بر نواختن، به نقاشی، ادبیات و پرورش گل نیز علاقه داشت.

دانشجوی برجسته دانشگاه هنر

ابوالحسن صبا توانست در سن ۲۲ سالگی دانشجوی برجسته دانشگاه هنر شود و احترام و تشویق اساتید موسیقی را به دست آورد.

اولین قطعه

“قطعه زرد ملیجه”، اولین موسیقی ضبط شده استاد صبا بود که در سال ۱۳۰۶ به همراه دو بند سرود “ای وطن” با صدای فوق‌العاده با ویولن اجرا شد. این قطعه در زمان خود توجه زیادی را به خود جلب کرد.

تأسیس مدرسه موسیقی

در سال ۱۳۰۶، استاد صبا با همکاری و حمایت استاد علی نقی وزیری مدرسه موسیقی در شهر رشت تأسیس کرد و دو سال در آنجا فعالیت کرد. او در این مدت علاوه بر تدریس موسیقی، به روستاها و کوهستان‌های اطراف رشت می‌رفت و سعی در جمع‌آوری و ثبت نغمه‌ها و آهنگ‌های محلی می‌کرد.
صبا در سال 1308 ش به عنوان مدیر مدرسه صنایع ظرفیت رشت منصوب شد و تعداد زیادی از آهنگ‌های محلی را به‌دست آورد. او سال‌ها در ارکستر موسیقی ملی، ارکستر نوین رادیو، ارکستر شماره یک و گل‌های رادیو نواخت و استعداد خود را به نمایش می‌گذاشت.

استادان

وی در طول دوره‌های تحصیلی با استادانی چون میرزا عبدالله، درویش خان، علی اکبر شاهی و علینقی وزیری در نواختن سه‌تار، کمانچه، ویولن و ضرب و… تجربه‌ی استادی داشت.

سبک خاص نواختن ویولن

صبا با روش منحصر به فردی ویولن نوازی می‌کرد و مکتب ویژه‌ای برای این ساز تأسیس کرد.

سوابق ارزشمند

ابوالحسن صبا طی چهل سال فعالیت موسیقی، نواختن سازها، تدریس، شرکت در ارکسترها، نوشتن کتاب و تأثیرگذاری در همه جریان‌های موسیقی ایران دست یافت. او در همه زمینه‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساخت ساز، نقاشی و ادبیات ماهر بود و دانش بسیار پیشرفته‌ای در حوزه علم و عمل موسیقی ایرانی داشت.

مکتب نوین موسیقی ایرانی که با درویش خان آغاز شده بود، با استاد صبا به اوج خود رسید و شاگردان او نیز در راه او پیشرو شدند.

شاگردان ابوالحسن صبا

لطف‌الله مفخم پایان، مهدی خالدی، عباس شاهپوری، مهدی مفتاح، محمدعلی بهارلو، حبیب‌الله بدیعی، علی تجویدی، جهانگیر کامیان، همایون خرم، حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، غلام‌حسین بنان، ابراهیم قنبری مهر، رحمت‌الله بدیعی، سعید قراچورلو و ساسان سپنتا از شاگردان استاد صبا بودند.

صبا علاوه بر ویولن، دیگر سازها را نیز با بهره‌گیری از تجربیات و مهارت‌های خود آموزش می‌داد و به این نحو به انتقال علم و هنر به نسل‌های آینده کمک می‌نمود.

او به روش‌های غربی علاقه‌ای نداشت. بیشتر وقتش را صرف تدریس موسیقی می‌کرد، حتی تا دیروقت، و از دانش‌آموزانی که وضعیت مالی مناسبی نداشتند، هزینه‌ای دریافت نمی‌کرد. ابراهیم آبادی، فرامرز پایور، رحمت‌اله بدیعی، منوچهر جهانبگلو، امیر همایون خرم و ملکه برومند از هنرمندانی هستند که با کمک استاد صبا وارد عرصه موسیقی شدند.

ازدواج و فرزندان استاد صبا

در سال ۱۳۱۱، استاد صبا با دخترعموی خود به نام منتخب اسفندیاری که از شاگردانش بود، ازدواج کرد و سه فرزند به نام‌های غزال، ژاله و رکسانا داشت.

او از دخترانش تشویقی برای ورود به عرصه موسیقی نمی‌کرد. بر اساس گفته دخترش غزاله، استاد صبا از اعضای خانواده خود نمی‌خواستند در عرصهٔ موسیقی فعالیت کنند. استاد صبا به عنوان یک موسیقیدان شناخته شده بود، زیرا در سال ۱۳۱۸، “رادیو تهران” آواز و بازی ویولن او را منتشر کرد و از آن پس به عنوان یکی از بهترین استادان ویولن ایران شناخته می‌شد.

درگذشت

ابوالحسن صبا در پنجاه و پنج سالگی، در تاریخ 29 آذر 1336 درگذشت.

آثار ابوالحسن صبا

آثار استاد صبا را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول شامل اجراهای ویلن، سه‌تار و تاراوست که اغلب به صورت نوار یا صفحه در دسترس هستند. دسته دوم شامل ترکیب‌ها، آهنگ‌های محلی و آثار نظری می‌باشد.

همچنین، استاد صبا آثار غیرمستقلی نیز دارد که در مجموعه‌های دیگر منتشر شده‌است.

خانه موزه ابوالحسن صبا

موزه استاد صبا ۲۳۰ متر مربع مساحت دارد و ویژگی‌های زیبا و متفاوتی دارد. معماری خانه موزه، ساده، با‌صفا و دلنشین است و کاملاً به سبک خانه‌های سنتی ایرانی طراحی شده است. این خانه به وصیت استاد صبا پس از درگذشت او در ۲۹ آبان ۱۳۵۳ به موزه تبدیل شده است.